Adoptie, een goede manier om opnieuw te beginnen?
Door Liliane Waanders
Vijftig jaar geleden werden afstand en adoptie gezien als een opmaat om opnieuw te beginnen. Het was een geaccepteerd middel om een streep te zetten onder een vaak pijnlijk verleden. De tijd heeft geleerd dat het niet zo simpel ligt. Dat verbaast Marli Huijer en Reinjan Mulder niet. Als afstand en adoptie al vormen van opnieuw beginnen zijn: opnieuw beginnen is veel moeilijker dan we denken. Aan Liliane Waanders van het ‘Adoptietijdschrift’ gaven zij een interview over hun boek ‘Opnieuw Beginnen’.
Vader en kind: ieder zijn eigen verhaal
Marli Huijer en Reinjan Mulder zijn de schrijvers van het boek ‘Opnieuw beginnen: metamorfosen in het bestaan’. Geen boek met praktische adviezen, maar een boek dat de mogelijkheden van het opnieuw beginnen relativeert. Er is volgens de auteurs heel wat voor nodig om opnieuw te beginnen: zicht op het eigen ik; de bereidheid om afstand te doen van (een deel van) het verleden en het vermogen van de omgeving om de nieuwe start te accepteren.
En dan nog: zelfs wie in staat is om grote veranderingen in zijn leven te realiseren, zal moeten toegeven dat er ook veel hetzelfde blijft.
Wanneer is er volgens u sprake van opnieuw beginnen?
Reinjan Mulder: ‘Het opnieuw beginnen dat mij het meest interesseert, komt voort uit een besluit van iemand. Iemand die geadopteerd wordt, heeft dat zelf nooit besloten. Maar iemand die adopteert heeft dat wel.’ Marli Huijer: ‘Maar ook dat opnieuw beginnen komt niet altijd uit een wilsbesluit voort, soms heb je iets al in gang gezet voor je er goed over hebt nagedacht. En soms voel je je ook gedwongen om opnieuw te beginnen, omdat de situatie dat van je vraagt.’
Is er in uw ogen sprake van opnieuw beginnen als een vrouw afstand doet van haar kind?
Reinjan Mulder: ‘Of je nu zelf ertoe besluit of er op een andere manier toe komt, vaak denken we dat het opnieuw beginnen aanvangt bij wie zo’n nieuwe start maakt. Maar bij een vrouw die afstand doet van een kind dat is voortgekomen uit een verkrachting, bijvoorbeeld, ligt dat veel gecompliceerder. Zij verlangt misschien wel naar een schone lei, maar zal het besef van moederschap niet altijd kunnen loslaten.’
Kan een vrouw die afstand doet om opnieuw te beginnen het verleden wel achter zich laten?
Marli Huijer: ‘Afstand doen van een kind is een manier van opnieuw beginnen waarvan je zelf de gevolgen niet kan overzien. Een vrouw die een kind baart, brengt “iets” voort waar ze haar leven lang mee verbonden blijft. Tijdens de zwangerschap is er al een relatie met het ongeboren kind ontstaan. Die relatie kun je niet zomaar vergeten als je afstand doet.’
Hebben adoptiekinderen veel keuze? Kunnen zij opnieuw beginnen?
Reinjan Mulder: ‘Wie geadopteerd is, kan alleen later een keuze maken: om zich daarvan te distantiëren. Een geadopteerde kan zeggen: “Ik ben kind van iemand anders”.’ Marli Huijer: ‘En vervolgens opnieuw beginnen door zijn biologische ouders in zijn dromen te idealiseren.’
Marli Huijer verbaast zich over het grote belang dat we tegenwoordig aan genetisch ouderschap hechten. ‘De bijdrage van de zaad- en de eicel aan het ouderschap wordt overgewaardeerd. Het ouderschap ligt niet automatisch in de conceptie besloten.’ Vooral de niet-natuurlijke vaders komen er in dit denken bekaaid af.
Bij afstand en adoptie is nog een derde partij betrokken: de adoptieouders. Is voor niet-natuurlijke ouders adopteren altijd een nieuw begin?
Reinjan Mulder: ‘Wie een sterke kinderwens heeft maar nog geen vader of moeder is geworden, kan vinden nog niet al zijn of haar mogelijkheden te hebben waargemaakt. Adopteren betekent dan dat zij een beeld dat zij van zichzelf hebben, ‘ik ben een goede vader of moeder’, proberen te verwerkelijken. De overgang van niet-ouder naar ouder is dan een duidelijk manier van opnieuw beginnen. Maar daar komt dan wel veel bij kijken.’
Marli Huijer: ‘Dat betekent dat adoptieouders in hun verlangen om opnieuw te beginnen ook anderen tot opnieuw beginnen brengen. Voor het adoptiekind kan dit opnieuw beginnen weer tot onzekerheid leiden: wie ben ik? Om te voorkomen dat het kind dan nog onzekerder wordt over wie hij of zij is, kan het helpen als adoptieouders in ieder geval eerlijk zijn over hun motieven om opnieuw te beginnen: zíj verlangden naar een kind. Het kind hoeft dan niet het gevoel te hebben dat het dankbaar moet zijn voor het nieuwe begin dat door de adoptie tot stand kwam. Openheid over het eigen verlangen kan kinderen het prettige gevoel geven dat hun bestaan ertoe doet.’
Al is geadopteerd worden geen gevolg van een besluit om opnieuw te beginnen, er kan niet ontkend worden dat het voor het kind een nieuw begin is.
Marli Huijer: ‘Zeker. In feite wordt elk mens twee keer geboren. De eerste keer op het moment waarop het op de wereld komt, en de tweede keer op het moment waarop het kind leert om aan de buitenwereld te vertellen wie het is. Als een kind jong wordt geadopteerd, maakt het eigenlijk die eerste geboorte opnieuw mee. Het wordt als het ware een extra keer geboren, in een nieuwe omgeving, met soms een nieuwe taal, een nieuwe cultuur en een nieuwe naam. Met het opnieuw beginnen van de adoptieouders, begint ook het kind opnieuw.
Maar zowel de ouders als het kind beschikken dan al over een verleden. Het is zaak dat verleden en het heden op een goede manier samen te voegen, zodat het kind als uniek, nieuw wezen een plaats krijgt in een uniek, nieuw gezin. Als adoptieouders in staat zijn om hun kind, als het ouder wordt, in een volgende geboorte naar die nieuwe wereld zo te begeleiden dat het zichzelf kan ontplooien en een ik-besef kan ontwikkelen zodat het durft te zeggen “ik ben…”, helpt dat het kind om een eigen identiteit te ontwikkelen. De adoptieouders waren er op het moment van de eerste geboorte niet bij, maar wel bij de tweede. Dat is voor hen de echte geboorte.’
Maar niet voor het kind.
Marli Huijer: ‘Adoptie is voor ouder en kind een risicovolle manier van opnieuw beginnen, omdat de uitkomst van elk aannemen van een nieuwe identiteit ongewis is. Elk kind heeft, hoe jong ook, al een identiteit, en een eigen reactiepatroon. Vervolgens komt het in een omgeving waar iets anders van hem verwacht wordt. Dat betekent dat er tussen de eerste en de tweede geboorte een moment is waarop het van de adoptieouders een kans moet krijgen om “opnieuw geboren” te worden.’
In uw boek besteedt u aandacht aan wat u noemt ‘knikmomenten’. Momenten waarop het leven een nieuwe wending neemt. Welke betekenis hebben knikmomenten voor opnieuw beginnen?
Reinjan Mulder: ‘Knikmomenten zijn momenten of gebeurtenissen waardoor je gedwongen of uitgenodigd wordt om het leven vanuit een ander perspectief te bekijken. Het zijn de momenten waarvan je later kunt vaststellen dat ze een omslagpunt zijn geweest. Vaak zijn het echter momenten waaraan het opnieuw beginnen pas later, met terugwerkende kracht opgehangen wordt, en vormen ze op zichzelf niet echt een nieuw begin.’
Kunt u een voorbeeld geven van een knikmoment dat betrekking heeft op afstand of adoptie?
Reinjan Mulder: ‘Ik kan me voorstellen dat een openlijke uiting van discriminatie voor een geadopteerde een knikmoment kan zijn. Zo’n uiting kan het besef doen ontstaan: “eigenlijk hoor ik hier niet”, ook al voel je dat misschien al veel langer. Een geadopteerde kan daarop besluiten op zoek naar zichzelf te gaan. Een ander te worden. Dat is dan voor hem een opnieuw beginnen.’ Marli Huijer: ‘Maar dat zoeken is wel een avontuur waarvan niemand de uitkomst kan voorspellen. Je kunt geconfronteerd worden met onwil, dromen en idealen kunnen in duigen vallen. Een zoektocht die je in contact brengt met je biologische ouders kan ook een bron voor nieuwe identiteitsverwarring zijn, omdat er dan een derde en eventueel vierde ouder in beeld komen. Voor die biologische ouders kan het hernieuwde contact dan ook weer een opnieuw beginnen zijn. Maar ook daarvan zijn de uitkomsten onzeker. Hernieuwd contact verstoort het verwerken van bekende gevoelens en herinneringen, en het maakt een vader of moeder van iemand die dat ouderschap nooit heeft kunnen vormgeven.’
Opnieuw beginnen is, net als afstand en adoptie, geen moment maar een proces. Welke consequenties heeft dat?
Reinjan Mulder: ‘Je moet je eigen verhaal steeds blijven herschrijven. Elk verhaal dat iemand over zichzelf vertelt, zegt veel over wie hij of zij op dat moment is. Een ander verhaal zou je tot iemand anders maken. Het verhaal dat bij je leven hoort, verandert op het moment dat er veranderingen optreden en er nieuwe ervaringen worden opgedaan. Wie opnieuw begint, moet het verhaal van wie hij is, was en zal worden herordenen.’
Kan een kind zijn eigen verhaal al vertellen?
Marli Huijer: ‘Als ouders kun je ervoor zorgen dat ook kinderen hun eigen verhaal maken. Je moet een kind zijn eigen verhaal ook gunnen, zodat het de kans krijgt trots op zichzelf te zijn. Dat betekent dat je als ouders het verhaal over de afkomst niet geheel met feiten dicht timmert, maar aan het kind interpretatieruimte laat. Door bijvoorbeeld te zeggen “als ik me goed herinner” houd je als ouder meer mogelijkheden open. Adoptiekinderen moeten altijd de ruimte houden om later zelf invulling aan hun verhaal te geven. Zij bepalen voor zichzelf wat hun waarheid is.’
Opnieuw beginnen lijkt bij deze tijd te horen. Is wie opnieuw begint, zich altijd bewust van de complexiteit ervan?
Marli Huijer: ‘Opnieuw beginnen is geen oplossing voor wie het verleden zonder meer achter zich wil laten. Zo radicaal opnieuw beginnen kan niemand. Er is altijd een verleden dat aan dat nieuwe vooraf gaat en dat nooit volledig uitgewist kan worden. Opnieuw beginnen is eigenlijk hartstikke moeilijk. Het is heel hard werken.’
Literatuur: Opnieuw beginnen – metamorfosen in het bestaan / Marli Huijer en Reinjan Mulder. Amsterdam: Nieuw Amsterdam, 2009. ISBN 978-90-468-0570-1
Ik ben op zoek naar literatuur over adoptie na verkrachting en m.n. naar de ervaringen van het aanstaande kind in de baarmoeder in communicatie met de verkrachte moeder en de gevolgen daarvan voor het kind in zijn verdere leven.