Het fotoproject ‘Objectief Nederland’ – over het land dat we nog niet kenden
Door Reinjan Mulder
For an English text on Objective Netherlands, please click here.
[UPDATE 2018] – Tussen 1972 en 1974 heb ik in opdracht van het Ministerie van CRM een bijzonder foto-experiment uitgedacht en uitgevoerd. Het resultaat daarvan was te zien op een grote fototentoonstelling die van 24 juni 2016 tot 22 september 2016 in het Rijksmuseum werd gehouden. Daar werd voor het eerst zichtbaar hoe ons land er ‘echt’ (objectief) uitziet. Dat wil zeggen: als we niet letten op wat mooi is, belangrijk, of makkelijk te bereiken.
In 1974 ben ik, net 25 jaar oud, vier maanden lang kris-kras van noord naar zuid en van oost naar west door Nederland getrokken, om foto’s te maken op van te voren exact berekende – en vaak nooit eerder vastgelegde – plekken. Het resultaat van dit experiment was, in ieder geval voor mij, verbluffend. Zo kenden we Nederland nog niet! In werkelijkheid (‘objectief’) bleken er bijvoorbeeld veel minder huizen te zijn dan ik dacht, en er waren
Restaurator Martin Jürgen richt met conservatoren Mattie Boom en Harm Stevens de tentoonstelling in het Rijksmuseum in.
zelden wegen of grote rivieren te zien.
Het landschap was ook veel leger en vlakker dan je zou denken. En dat terwijl ook toen al iedereen riep dat er geen natuur meer was in ons land, en dat Nederland ‘vol’ was.
Er kwam een heel ander beeld van Nederland naar voren dan wij altijd dachten. Eeuwenlang hadden kunstenaars en fotografen ons met hun schilderijen en foto’s voor de gek gehouden!
Tegelijkertijd waren er, wat ik niet had verwacht, bijna overal sporen van menselijke aanwezigheid: geploegde akkers, schuurtjes, bomen die netjes op een rij stonden, afrasteringen en soms, meestal aan de horizon, een boerderij of een stevig stuk dijk.
Het project Objectief Nederland werd in 1974 uitvoerig met foto’s en kaarten gedocumenteerd
Wat ze de echte natuur noemen, zag je nergens.
Lang – veel te lang – heeft het project na zijn voltooiing in 1974 bij mij thuis in een diepe, donkere kast gelegen, maar toen het Rijksmuseum er in 2012, vlak voor de heropening, van hoorde, werd het erg enthousiast en wilde het alle foto’s graag in hun collectie Twintigste Eeuw opnemen.
En dat niet alleen, het Rijksmuseum wilde het hele project ook drie maanden lang in zijn geheel in de Philipsvleugel tentoonstellen.
Zo kreeg ik in 2016 maar liefst 50 strekkende meter muur in het museum om alles op hangen, plus een paar vitrines voor mijn berekeningen en de gebruikte landkaarten uit 1974.
Wie had dat in 1974 ooit gedacht!
Zuidlaren in 1974 en in 2017. Pas bij de herfotografie werd duidelijk hoeveel Nederland veranderde in 43 jaar.
Maar wat is een tentoonstelling zonder boek? Zonder het verhaal achter de foto’s, de ideeën die eraan ten grondslag liggen, was het project maar een half project. Daarom schreef ik bij de tentoonstelling het begeleidende boek Objectief Nederland. Daarin legt Rijksmuseumconservator Harm Stevens uit hoe de collectie in 2013 in het museum terecht kwam en vertel ik het verhaal hoe ik als jong rechtenstudent met een fascinatie voor wetenschap en filosofie op het idee kwam voor mijn unieke fotoproject, en ook over alle moeilijkheden waarop ik daarna stuitte.
In het vervolg van het boek zijn systematisch alle 208 foto’s afgedrukt die ik in 1974 heb gemaakt: van de glibberige waddenkust boven Friesland tot de geploegde maisakkers bij Oldenzaal, van een doorzonwoning in Velp waar Vermeers Melkmeisje aan de muur hangt tot het verlaten IJsselmeer boven Enkhuizen, en van de heuvels bij het Limburgse Ubachsberg tot de kale polders van Schagen. Soms mooi, soms lelijk, maar altijd fascinerend en alles bij elkaar exact wat Nederland ‘objectief gezien’ is.
Of… wat Nederland objectief gezien geweest is? Dat was natuurlijk de vraag.
In 2017 heeft de Haagse fotografe Cleo Wächter alle 52 plekken uit 1974 opnieuw gefotografeerd
Ook kwam al gauw de vraag op of er ooit weer zo’n compleet beeld van ons land te zien zou zijn.
Die laatste vraag is inmiddels beantwoord. In de eerste maanden van 2017 heeft de Haagse fotografe Cleo Wachter op verzoek van de Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving alle 52 plaatsen uit 1974 opnieuw bezocht met haar camera, en daar heeft ze op eenzelfde manier, in de vier windrichtingen, opnieuw 208 foto’s gemaakt. Maar nu in kleur.
Daardoor weten we niet alleen hoe Nederland er objectief uitziet, we weten nu ook hoe Nederland, het echte Nederland, in 43 jaar veranderd is.
Van de oude en de nieuwe serie foto’s wordt inmiddels een tweede boek gemaakt dat in oktober 2018 zal verschijnen. Eerder waren ze al een keer op de Landschapstriënnale in Nieuw Vennep te zien, in september 2017. Daarnaast wordt er gezocht naar een passende locatie om alles nog eens bij elkaar te tonen.
De handgebonden luxe editie van Objectief Nederland
Tot dat moment is in ieder geval nog het fotoboek Objectief Nederland verkrijgbaar met alleen de foto’s uit 1974. Een uitgave in twee edities van Babel & Voss Uitgevers (prijs €22,50 en €75,-). Het boek werd schitterend vormgegeven door Peter Koene en gedrukt door de gerenommeerde drukkerij Tielen uit Boxtel, die in 2014 voor Babel & Voss al het prachtige boekje Onzichtbare boeken van Thomas Heerma van Voss drukte.
Een onmisbaar bezit voor wie de tentoonstelling in het Rijksmuseum wil gaan bezoeken, maar ook voor wie nieuwsgierig is wat Nederland in 1974 ‘objectief gezien’ was: weinig molentjes en kerken, weinig tulpen en bloeiende fruitbomen en weinig brede rivieren, maar des te meer schuurtjes, struiken, slootjes en weiden, en water, vooral heel veel water.
Een land dat u waarschijnlijk nog nooit eerder zo hebt gezien, maar dat u na kennis name van Objectief Nederland niet gauw zult vergeten.
Cleo Wächter fotografeert op de oude plek opnieuw het IJsselmeer bij Enkhuizen
Het boek Objectief Nederland is in het Rijksmuseum en bij elke goede boekwinkel te koop (of te bestellen).
Click hier voor een uitvoeriger beschrijving van het project. En click hier voor een filmpje van Valerie Granberg over de tentoonstelling en het project.
Een fotoreportage van Astrid van Rooij in NRC Handelsblad (2016 ) over het project is hier te vinden.
Meer informatie over Objectief Nederland vindt u op: www.objectiefnederland.nl