Het ideaalportet van Emiel van Moerkerken
Door Reinjan Mulder
Emiel van Moerkerken, Ideaalportet 1959
Ik ben slecht in gezichten. Mensen die ik al vaker heb gezien, herken ik soms niet. In films denk ik wel eens drie personages te zien, waar de cineast slechts één persoon heeft bedoeld die zich alleen maar wisselend kleedt en kapt en voelt.
De psychiatrie heeft daar een officiële naam voor en ik hoef me nergens voor te schamen. Ik heb wel eens gelezen dat het te maken heeft met het niet goed kunnen inschatten van hoeken en verhoudingen. Computers kunnen dat inmiddels veel beter. Op een menselijk gezicht lopen verschillende assen door elkaar heen en een computer kan die herkennen en opslaan, om later op foto’s weer anonieme mensen te kunnen identificeren.
Zelf houd ik het er liever op dat ik niet slecht, maar juist heel goed naar gezichten kijk. Liever een extra vaardigheid dan een lastig gebrek. Ik zie in gezichten, hoop ik, veel méér dan andere mensen zien: emoties, lichamelijke ongemakken, houding, lichtval. En al die dingen veranderen steeds, en maken iemand voor mij steeds zo nieuw dat ik kan denken met een nieuw iemand te maken te hebben.
Op een fascinerende tentoonstelling in Haarlem zijn tot en met vandaag voor het laatst al die aspecten van het menselijk gezicht in beeld gebracht. Er zijn schedelmetingen en mensentypes te zien, die bij de vele zoektochten naar vaste elementen behoren, maar je ziet er ook de wisselende emoties die mensen kunnen tonen.
Wanneer je na elkaar tien foto’s van iemand maakt, of die foto’s steeds iets bewerkt, zo laat de tentoonstelling onder meer zien, dan zie je hem steeds weer iets anders.
Dat is volgens sommigen ook het belangrijkste kenmerk van de goede portret-fotograaf: hij kan het moment kiezen waarop zijn model het meest ‘zichzelf’ is – wat dat ook mag zijn. Of hij bewerkt zijn foto net zo lang totdat het eindelijk zijn model ‘wordt’.
De fotograaf en cineast Emiel van Moerkerken vond voor dit vinden van het juiste moment een heel andere, objectievere methode uit. Hij ‘middelde’ een tijd lang de gezichtsuitdrukkingen van zijn modellen. Hij zocht naar een beeld waarin alle emoties die iemand kan tonen tegelijkertijd aanwezig zijn.
Voor deze foto, een ‘Ideaalportret’ zoals hij het noemde, gebruikte hij 13 verschillende negatieven, waarvan hij over elkaar heen 13 afdrukken maakte, op het zelfde stuk fotopapier.
Van de vrouw op de foto zijn 13 opnamen gemaakt, die alle 13 zijn gebruikt bij de latere constructie van haar eigenlijke ‘zelf’.
Eindelijk een gezicht dat ik nooit meer zal vergeten!
Verscheen eerder als kunstwerk van de dag op de site www.galeries.nl