Wat in Wilders’ toespraak grenzen overschreed, was de vorm – of: waarom ook vormen kwetsend kunnen zijn
Door Reinjan Mulder
Totale oorlog – bomkelder op Orford Ness
In De Correspondent van vandaag voegt columnist Ewald Engelen zich in het koor van mensen – vaak PVV-aanhangers – die vinden dat alle opwinding over Geert Wilders toespraakje op de verkiezingsavond volledig misplaatst is. Wilders zou niets nieuws hebben gezegd.
Wat Engelen daarbij over het hoofd ziet, is dat het vooral de vorm was die Wilders nu voor zijn boodschap koos, die een kritische grens overschreed.
Inderdaad was de inhoud van wat hij op de verkiezingsavond zei, niet echt nieuw voor wie W. een beetje kent – Geert wil minder Marokkanen – maar de vorm was dat wel.
Zeker in de ingekorte versie die steeds weer op TV te zien was, was zijn vraag met het vele malen herhaalde antwoord een onmiskenbare echo van Joseph Goebbels’ beruchte rede in het Sportpalast in Berlijn op 18 februari 1943.
Niet voor niets waren het dit keer de Duitsers (DPA) die als eersten groot alarm sloegen na het zien van deze beelden.
Dit is niet de plaats om de betekenis van die Sportpalast-rede, tien jaar na Hilter’s Machtübernahme, nog eens helemaal uit te leggen* – kort gezegd werd de bevolking toen voor het eerst vragenderwijs meegesleept in een ’totale oorlog’, dat wil zeggen een oorlog tot de laatste man, ook als winnen uitgesloten was. Maar de uiterlijke parallellen zijn te frappant om te negeren.
Of niet? Als het alleen maar om het uiterlijk, om de vorm gaat, is het dan wel zo zinvol om nu nog eens boos op Geert Wilders te worden, vraagt u misschien. Vormen zijn toch maar bijzaak in de politiek? Het gaat toch om ‘de inhoud’?
Ondergrondse atoombunkers in Orfordness
Nee, daar gaat het niet alleen om, in de politiek. Stel dat Geert Wilders nu bijvoorbeeld een enigszins bijgewerkt hakenkruis als partij-embleem voor de PVV zou kiezen. Je zou dan heel naïef kunnen zeggen: wat maken we ons druk over een plaatje, kijk liever naar waar het voor staat. Bovendien is dat hakenkruis een eeuwenoud symbool dat al ver voor de nazi’s werd gebruikt.
Maar dat soort argumenten gaan niet op – in de politiek.
Symbolen zijn daar nooit onbetekenend. Door – al dan niet bewust – in te haken op een melodie, een ritme en een retoriek die Joseph Goebbels heel doordacht in 1943 in het Sportpalast toepaste, heeft Wilders voor het eerst een duidelijke grens overschreden, zeker nu hij na alle commotie niets van zijn toespraak blijkt terug te nemen.
Alle opwinding die daarover is ontstaan, is dus niet misplaatst, zoals Ewald Engelen denkt, maar dit keer geheel op zijn plaats.
* Een informatief artikel over de betekenis van Joseph Goebbels’ rede is bv.: Wolfram Wette, Das große Heldenopfer, Die Zeit, 14-2-2013