Nicol Ljubic over zijn roman ‘Als was het liefde’ – Een interview op de Frankfurter Buchmesse
Door Reinjan Mulder
Nicol Ljubic in Frankfurt tussen de boeken van zijn collega-schrijver Arnold Schwarzenegger (foto Reinjan Mulder)
‘Er zijn boeken die je in een paar uur leest, maar die je het gevoel geven alsof ze je jaren aan levenservaring geven.’ Volgens Kultur-Spiegel, de kunstbijlage van het Duitse blad Der Spiegel, is het nieuwste boek van de in Zagreb geboren Duitse schrijver Nicol Ljubic zo’n boek. Deze roman, die over drie maanden in Nederland verschijnt onder de titel Als was het liefde, is volgens de Der Spiegel zowel een alledaags verslag, als een visie op de maatschappij alsook een psychogram: ‘Soms is het boek zo bedrukkend dat je er uit wilt stappen, maar tegelijkertijd is het zo nabij dat je er in wil blijven.’
Als was het liefde is de opvolger van Zeezwijgen, het boek waarmee Nicol Ljubic in Nederland doorbrak. Zeezwijgen, een liefdesgeschiedenis tegen de achtergrond van het Haagse Joegoslaviëtribunaal, kreeg na verschijnen in ons land 18 prachtige recensies, vaak met vier sterren, en werd in NRC Handelsblad een van de beste boeken van 2010 genoemd. In 2011 belandde de roman zelfs, samen met 20 andere prachtige vertalingen, op de longlist van de Europese literatuurprijs.
Ook in Als was het liefde, Lubic tweede boek, gaat het om een liefdesgeschiedenis tegen een gewelddadige achtergrond. Een vrouw van middelbare leeftijd voelt zich aangetrokken tot een man die in een Duitse gevangenis een levenslange straf uitzit, wegens het vermoorden van 4 meisjes.
En net als in Zeezwijgen gaat het hier om een verhaal met wortels in de werkelijkheid. Ik sprak Nicol Lubic kort na het verschijnen op de Frankfurter Buchmesse, waar hij me vertelde dat hij zijn roman gebaseerd heeft op de waar gebeurde geschiedenis van Heinrich Pommerenke, een man die in 1957 in Duitsland terecht stond wegens een viervoudige moord op jonge vrouwen. ‘De documenten die ik in Als was het liefde citeer zijn werkelijke documenten,’ zegt hij. ‘Ik heb voor dit boek heel wat krantenknipsels en gerechtstukken doorgelezen.’
Nicol Ljubic had net anderhalve dag Buchmesse achter de rug en kon geamuseerd vertellen over de vele hypes op de beurs. De dag tevoren had hij op de stand van zijn uitgever Hoffmann und Campe gezien hoe zijn ‘collega-schrijver’ Arnold Schwarzenegger daar door meer dan tweeduizend nieuwsgierige bezoekers werd belaagd. ‘Bijna alle echt succesvolle boeken zijn nu afkomstig van mensen, die om heel andere redenen bekend zijn dan vanwege hun schrijven,’ zei hij lachend.
Gelukkig had hij zelf nog niet zoveel last van verkeerd gerichte aandacht voor zijn persoon.
Hoewel hij op de stand ook zelf een paar planken met boeken had, poseerde hij gewillig voor een kast die volgepakt is met Schwarzeneggers autobiografie Total recall, terwijl hij uitlegde waarom de moordzaak tegen Pommerenke zo interessant voor hem was als gegeven voor een roman: ‘In 1949 was in de Bondsrepubliek de doodsstraf afgeschaft, als kwalijk overblijfsel uit de nazitijd, maar bij de arrestatie van Pommerenke werd er ineens weer alom om de herinvoerig van deze straf geroepen. De Duitsers zagen in hem het absolute kwaad en ze wilden hem ophangen, neerschieten. Ja, er werd zelfs weer over vergassen gesproken.’
De vrouw uit het boek, die zich tegen deze achtergrond verliefd voelt worden op deze vertegenwoordiger van het kwaad, is opgegroeid in de jaren vijftig en voor haar is de moordenaar juist een tegenpool van het kwaad: een slachtoffer van het systeem. Ze heeft in de jaren zestig in Berlijn gestudeerd, waar ze betrokken raakte bij studentenonlusten, en leerde dat het strafrecht voor de staat vaak een onderdrukkingsmiddel is, om onaangepaste, opstandige elementen uit te schakelen. Voor haar is de meervoudige moordenaar de zondebok die de Duitsers na de oorlog nodig hadden om hun eigen falen in de nazitijd te verbloemen. Dat verklaart waarom ze zich tot hem aangetrokken voelt.
Tegelijkertijd heeft de vrouw een inmiddels volwassen kind, dat ze nooit erg veel liefde heeft kunnen geven. Ljubic legt uit dat dit een ander belangrijk element is in zijn boek. Dat kind is in Als was het liefde de verteller van het hele verhaal. Hij bevindt zich in het huis van zijn moeder, en vindt daar knipsels en aantekeningen over het moordproces tegen ‘het monster van het Zwarte Woud’ en hij probeert zich van zijn kant in zijn moeder te verplaatsen.
Wat Ljubic wil laten zien, zei hij, is dat de vrouw zelf nog is opgevoed volgens normen die in de nazitijd veel opgang deden. Hij vertelt over het boek Die deutsche Mutter und ihr erstes Kind van Johanna Harrer dat generaties van Duitse vrouwen leerde hun kinderen Spartaans op te voeden om ze geschikt te maken als kanonnenvoer. Kinderen die huilden mochten niet getroost worden, maar moesten in eenzaamheid hun verdriet te boven zien te komen. Na de oorlog is dat boek, dat in zijn roman ook even wordt geciteerd, onverminderd populair gebleven, met het gevolg dat de op een moordenaar verliefde moeder, haar eigen kind nooit de liefde heeft gegeven, waarnaar het nu nog steeds verlangd.
Dat verklaart waarom een blad als Der Spiegel in het boek van Nicol Ljubic zowel een interessante maatschappijvisie meende te ontdekken als een psychogram. Het kon als een kritiek worden gelezen op de liefdeloze generatie van 68, maar ook als een plausibele verklaring voor hun houding toen en nu. Tegelijkertijd was het, zoals de recensente van Der Spiegel terecht aangeeft, ook een goed geschreven verhaal over een zich ontwikkelende liefde, die gevoed wordt door een ontzag voor het geweld dat het object van die liefde heeft gebruikt en ook door een diep gevoeld medelijden met dat object.
‘Als was het liefde’ van Nicol Lubic verscheen in de vertaling van Nelleke van Maaren bij Babel & Voss Uitgevers. Prijs € 10,-.
Het boek is uit voorraad leverbaar bij de zelfstandige boekhandel Over het water in Amsterdam en het is te bestellen door overmaking van € 12,50 (€ 2,50 porto inbegrepen) op rekening NL 06 INGB 0004674536 ten name van: Reinjan Mulder Research Editing in Amsterdam. Vermeld op op uw overschrijving ‘Alswashet’ plus uw volledige naam en adres.
Fragmenten uit zijn in Scheveningen spelende roman ‘Zeezwijgen’ leest Nicol Ljubic voor op You tube en – tegen een achtergrond van de Scheveningse gevangenis – op een video van de Robert Bosch Stichting.