Das Zahngold Reinjan Mulder’s Nieuws- en Advertentieblad

Door Reinjan Mulder
AMSTERDAM, 4 augustus – Afgelopen maand werd bekend dat uitgeverij J.M. Meulenhoff fors gaat inkrimpen. Alweer, zult u denken… Ja, alweer. Sinds uitgever Tilly Hermans de zaak tien jaar geleden in een weinig inzichtelijke crisis verliet, met medeneming van tientallen auteurs heeft het bedrijf nog een flinke reeks andere rampen over zich heen gekregen, die er toe leidden dat de ooit zo bloeiende uitgeverij in korte tijd twee keer moest verhuizen en uiteindelijk fuseerde met de meer populaire uitgeverij De Boekerij – zonder dat de uitgeverij daar kennelijk door gered kon worden.

Directiezetel uit het oude Meulenhoff-gebouw aan de Herengracht 505 (privé-collectie)

In 2008 deed ik als freelancer research voor het boek De Grootste Kraak in Krantenland van Kees Schaepman en Herman Spinhof (Uitg. Nieuw Amsterdam). In dat kader kreeg ik een overzicht toegespeeld van de gebeurtenissen die uiteindelijk ‘de val’ van Meulenhoff hebben ingeleid. Nu, tien jaar na het vertrek van Tilly Hermans, is de tijd misschien rijp om dit verslag maar eens – geactualiseerd en licht geredigeerd – aan de openbaarheid prijs te geven. De meeste hoofdrolspelers zijn inmiddels succesvol weggekomen: als staatssecretaris (Ben Knapen, met 1,5 miljoen vertrekpremie), als uitgever (Mai Spijkers, met een eigen uitgeverij, Annette Portegies, Tanja Hendriks, Oscar van Gelder), als directeur (Sander Knol), als rentenier (Theo Bouman, ook met minstens een miljoen) of als ‘mediator’ (Els Swaab). Zij zullen er geen last van hebben. En het blijft interessante lectuur over het reilen en zeilen van moderne concernuitgeverijen, waar jongere uitgevers en redacteuren nog wat van kunnen opsteken.

Wat uit het overzicht dat nu volgt, helaas niet zo goed is af te leiden, is hoe alle strubbelingen in de PCM-top destijds hebben doorgewerkt op de mensen die bij Meulenhoff het werk deden. Want die waren er ook. Zelf solliciteerde ik in 2003 vol goed moed als redacteur van het gerenommeerde bedrijf aan de Herengracht in Amsterdam, om daar na vijf jaar bij De Geus in Breda nog meer mooie boeken te gaan maken. Ik had (nog) een groot vertrouwen in de nieuwe, jonge directeur Annette Portegies van Meulenhoff, en nog meer in het machtige PCM-concern dat ik vijf jaar eerder, als NRC redacteur, had verlaten. PCM was voor mij de goed gestroomlijnde erfgenaam van de mij zo vertrouwde Stichting Het Parool, die nauw gelieerd was aan de Amsterdamse verzetskrant waarop mijn ouders geabonneerd waren, en ook van het oude Meulenhoff, de mooiste literaire uitgeverij uit mijn jeugd.
Het zal duidelijk zijn dat ik in dat vertrouwen flink teleurgesteld ben, en ook in de mensen die deze mooie erfenis met rare listen en kunstgrepen in nog geen vijf jaar tijd naar de bliksem hebben geholpen. Ook de politiek en de vakbonden lieten jammerlijk verstek gaan toen puntje bij paaltje kwam. De FNV-bond voor onze sector was in die dagen veel te druk met de crisis in krantenland, zeiden ze me met zoveel woorden, en toen ik zelf, bedreigd met mijn eigen ontslag, eindelijk een keer iemand van de KIEM aan de telefoon kreeg, zei deze dat ik helaas ’te ver weg’ woonde. Ik woonde in Amsterdam, waar vrijwel alle boekenuitgevers gevestigd zijn, maar zij zou daarvoor ‘helemaal uit Groningen’ moeten overkomen.
Ik hoop dan ook van harte dat, nu zelfs overste Karremans publiekelijk zijn spijt over Srebrenica heeft betuigd, ook al dez mensen nog eens verantwoording zullen afleggen van hun jammerlijk falen bij de ondergang van J.M. Meulenhoff.

Maar nu dan, met dank aan het laatste management-team, het beloofde overzicht:

DE ONDERGANG VAN J.M. MEULENHOFF – EEN KRONIEK

2000
Het eind van J.M. Meulenhoff als belangrijke literaire uitgeverij wordt ingezet wanneer er een hooglopend conflict onstaat tussen de verschillende directeuren van Meulenhoff & Co, de boekendivisie van PCM, te weten Laurens van Krevelen, Elmer Schouten, Ria Derks en Mai Spijkers. Aanleiding is de voorgenomen aankoop van de zelfstandige uitgeverij Vassallucci van Oscar van Gelderen en Lex Spaans en de voorgenomen samenvoeging van dit bedrijf met uitgeverij J.M. Meulenhoff. Eén van de directeuren, Mai Spijkers, is vóór, de overigen zijn tegen. De top van PCM, in de persoon van RvB-lid Ben Knapen, kiest dan in het steeds hoger oplopende conflict de zijde van Mai Spijkers. Het gevolg is dat Laurens van Krevelen met vervroegd pensioen vertrekt, Elmer Schouten een andere baan zoekt en Ria Derks niet meer terugkeert na haar zwangerschapsverlof.
Mai Spijkers ontbindt daarna het contract met baronesse Chantal D’Aulnis de Bourouill, de nog maar net aangetreden directeur van J.M. Meulenhoff, en wordt zelf directeur ad interim van J.M. Meulenhoff.
De drie uitgevers van Meulenhoff, Tilly Hermans voor het fonds van Meulenhoff, Tanja Hendriks voor Arena en Jacques Post voor *M. voeren vervolgens in opdracht van Spijkers gesprekken met Oscar van Gelderen en Lex Spaans, de twee eigenaren van Vassallucci. Als daarbij blijkt dat het Spijkers’ bedoeling is om Oscar van Gelderen als leidinggevende boven de drie oude uitgevers te plaatsen, ontstaat er een nieuw conflict, waardoor de plannen om Vassallucci aan te kopen alsnog moeten worden opgeschort.
Mai Spijkers doet ondertussen meer dat kwaad bloed zet. Hij ontbindt de contracten tussen J.M. Meulenhoff en uitgeverij Maarten Muntinga die de goedlopende titels van Meulenhoff met succes in de reeks Raibow-pockets uitgaf. Reden: er wordt gewerkt aan de oprichting van een eigen ‘Pockethuis’, een nieuwe PCM-uitgeverij die alle pockets van het concern zal gaan uitgeven. Al spoedig zal echter blijken dat dit Pockethuis voor Meulenhoff veel minder inkomsten oplevert dan uitgeverij Maarten Muntinga dat deed.

2001
In 2001 besluit Mai Spijkers in zijn functie als interim directeur eerst de voltallige redactie van Meulenhoff te vervangen. Redacteur Wil Hansen begint korte tijd later met Eva Cossee de nieuwe uitgeverij Cossee, met medeneming van auteurs als Erwin Mortier en Mark Boog. Het ontslag van Nanda van den Berg wordt uitgevochten voor een rechter, die beslist dat Meulenhoff haar een aanzienlijke afkoopsom verschuldigd is omdat er geen enkele grond is voor haar ontslag. En de beslissingsbevoegdheid van uitgeefster Tilly Hermans wordt zo ernstig ingeperkt dat zij in het geheim onderhandelingen begint over de oprichting van een eigen uitgeverij.
Mai Spijkers besluit daarop ook het winstgevende thriller- en fantasyfonds *M los te maken van J.M. Meulenhoff. Dit wordt ondergebracht bij een andere PCM-dochter, De Boekerij.
J.M. Meulenhoff bestaat daarna alleen nog maar uit het Meulenhoff-fonds en Arena, twee fondsen die samen te klein zijn om de vaste kosten van het gigantische pand en de ca. 30 man personeel te dragen.
Als directeur van J.M. Meulenhoff benoemt Mai Spijkers vervolgens de vroegere Prometheus-redacteur Annette Portegies. Het gevolg is dat Tilly Hermans nu definitief gaar eigen uitgeverij, Augustus, begint, met medeneming van de voor Meulenhoff zo belangrijke auteurs als Adriaan van Dis, Nelleke Noordervliet, Oek de Jong, H.M. van den Brink, Maarten Asscher, Dirk van Weelden, Connie Braam en Lieve Joris.
Door deze move wordt J.M. Meulenhoff al snel nog meer financieel uitgehold. De nieuwe directeur Annette Portegies, die van zichzelf weet dat ze geen crisismanager is, biedt na het vertrek van Hermans dan ook hevig geschrokken meteen haar ontslag aan.
Dat wordt haar door PCM geweigerd. Cees Smaling, de voorzitter van de RvB van PCM, biedt Portegies in plaats van haar te laten gaan financiële hulp aan, om J.M. Meulenhoff er weer bovenop te helpen en RvB-lid Ben Knapen geeft haar vijf tot maximaal tien (!) jaar de tijd om de uitgeverij weer ‘uit de rode cijfers’ te halen.
Ondertussen koopt, nu alle tegenstanders zijn verdwenen, Mai Spijkers voor PCM alsnog uitgeverij Vassallucci.

2002
Al snel na de aankoop van Vassallucci besluit Mai Spijkers om de huur van hun kantoor onder de studentenflat in de Weesperstraat op te zeggen. Hij wil de uitgeverij veel goedkoper onderbrengen, op de zolder van J.M. Meulenhoff, die toch nauwelijks wordt gebruikt. Annette Portegies stemt daarmee in, omdat ze denkt zo een deel van haar hoge vaste kosten te kunnen terugverdienen.
Korte tijd later wordt Vassallucci door Spijkers samengevoegd met Meulenhoff en Arena. Annette Portegies en haar commercieel directeur, Sandra Piers, protesteren daartegen. Hun argumenten zijn: er wordt hun door Mai Spijkers geen inzage in de cijfers gegeven. Bovendien blijkt ook Vassallucci verliesgevend.
Mai Spijkers zet toch zijn zin door, en de van bovenaf opgelegde samenvoeging trekt opnieuw een zware wissel op de organisatie van J.M. Meulenhoff. Alle bedrijfsprocessen moeten worden gesynchroniseerd en ook de financiële administratie moet geïntegreerd worden. Het kost de tweekoppige directie maanden werk, die ten koste gaat van de broodnodige wederopbouw van het half leeggelopen Meulenhoff-fonds.
Er worden daarover diverse gesprekken met Mai Spijkers worden gevoerd, maar die hebben geen resultaat.
Ondertussen stelt de Belgische rechtbank na jaren procederen de voormalige Meulenhoff-Kritak-uitgever André van Halewijck in het gelijk, die op staande voet was ontslagen na een arbeidsconflict met de (vroegere) Meulenhoff-directeuren Maarten Asscher en Laurens van Krevelen. Er wordt Van Halewijjck een schadevergoeding van vele tienduizenden euro’s toegekend, die Meulenhoff ook zelf zal moeten ophoesten.

2003
Ook op het hogere PCM-niveau gaat er veel mis. Zo wordt daar beslist dat de automatisering van J.M. Meulenhoff moet worden overgeheveld van het kleine bedrijfje waarmee tot dan toe gewerkt werd naar de afdeling I&A van PCM. Later zal blijken dat PCM bezig is deze afdeling integraal te verkopen aan Pink Roccade. Met het uitrollen van een nieuw netwerk vanaf de Wibautstraat blijkt een bedrag van € 200.000 te zijn gemoeid, dat door Annette Portegies en Sandra Piers niet dan onder groot protest wordt afgedragen.
Mai Spijkers heeft verder, naast het weinig succesvolle Pockethuis van PCM, ook nog een Unit Special Sales opgericht, waaraan alle PCM-uitgeverijen voortaan hun medewerking moeten verlenen. Elke PCM-uitgeverij moet daaraan een vast percentage van de inkomsten uit special sales afdragen, als bijdrage in de salariskosten van de unit.
De mensen die hier werken, richten, zo is het verwijt van Meulenhoff, hun aandacht echter alleen maar op de meer commerciële PCM-uitgeverijen, met name Bruna en De Boekerij, zodat de inkomsten van Meulenhoff uit special sales moeten worden binnengehaald door de eigen commercieel directeur, Sandra Piers. J.M. Meulenhoff  wordt op deze manier gedwongen om bij te dragen aan de salariskosten van Unit Special Sales, vele tienduizenden euro’s per jaar, zonder dat ze daar iets voor terug krijgen.
Annette Portegies geeft daarop aan geen tijd meer te willen steken in conflicten met Mai Spijkers, en alleen nog maar als deeltijd-uitgever voor Meulenhoff te willen werken. Ze draagt haar commercieel directeur, Sandra Piers, voor als haar opvolger als algemeen directeur.
Mai Spijkers is het daar niet mee eens, waarop Sandra Piers ontslag neemt om directeur te worden bij de succesvolle Foreign Media Group.
Omdat Mai Spijkers inmiddels óók voor Prometheus/Bert Bakker een nieuwe directeur zoekt, stelt hij voor om dan maar één algemeen directeur te zoeken voor Meulenhoff/Arena/Vassallucci en Prometheus/Bert Bakker samen.
De uitgevers stemmen daarmee in. De van de boekenclub ECI afkomstige Sander Knol laat weten de functie graag te willen vervullen, maar de PCM-top vraagt zich af of hij voor een literaire uitgeverij als Meulenhoff  niet ’te licht’ is, en als daarna ook ThiemeMeulenhoff uitgever Anne Rube zich aanmeldt, trekt hij zich schielijk terug. Knol laat weten niet voor een beauty contest te voelen.
Ondertussen duurt de impasse voort.

2004

Hermine de Graaf: overgelopen naar uitgeverij De Geus

Dan krijgt de Britse durfinvesteerder Apax plotseling zeggenschap over PCM. Dit besluit is het gevolg van voortdurende verschillen van mening binnen de directie van het bedrijf, waardoor andere, betere opties steeds op veto’s stuiten.
Voor Mai Spijkers is dit reden om zélf vast weer directeur te worden van zijn vroegere uitgeverij Prometheus/Bert Bakker. Bij Meulenhoff gaat men ervan uit dat hij vreest op korte termijn zijn functie bij de Boekengroep van PCM te verliezen en zo zijn exit wil veilig stellen. Daarbij draait hij op de valreep voor zijn vertrek nog de voorgenomen samenwerking tussen de twee literaire uitgevers Meulenhoff en Prometheus terug, nauwelijks één dag voordat het persbericht daarover door PCM zou worden uitgestuurd. Even later benoemt hij, met instemming van Annette Portegies, Anne Rube tot de nieuwe algemeen directeur van J.M. Meulenhoff.
Anne Ruben houdt bij haar aantreden een enthousiaste toespraak voor het verzamelde personeel in het FOAM-museum, maar haar taken zijn vanaf het beginnen erg duidelijk. Zo weigert zij de commerciële taken van de vertrokken Sandra Piers over te nemen, zonder echter een andere nieuwe verkoopleider te benoemen, waar trouwens ook geen geld voor is. Verder raakt zij al enkele maanden na haar aantreden in een hevig conflict met de drie uitgevers die onder haar functioneren. Arena-uitgever Tanja Hendriks vertrekt daarop, in navolging van Sandra Piers, ook naar de Foreign Media Group, waarna Rube haastig Arena-redacteur Maaike Le Noble tot uitgever van Arena benoemt en gauw met vakantie gaat. Pas op het laatste moment ontdekken Oscar van Gelderen en Annette Portegies zo dat er helemaal geen verkoopgesprekken zijn gepland zijn met de grote afnemers van Meulenhoff, zoals AKO, Bruna en Libris. Omdat zij een flink debacle zien aankomen, annuleren zij snel hun eigen vakanties, om hun boeken in godsnaam dan maar zelf aan te gaan bieden.
Tegelijk zoeken ze over de ontstane situatie contact met Mai Spijkers, omdat ze – terecht – alweer een nieuwe reorganisatie zien aankomen.
Mai Spijkers stelt hen echter gerust. Volgens hem zijn er dit keer geen geheime plannen voor J.M. Meulenhoff in de maak.

Oscar van Gelderen (r.): vertrokken naar Lebowski

De uitgevers verzoeken nu dringend om een bemiddelingsgesprek met Anne Rube en Mai Spijkers.
Dat wordt pas na weken ingewilligd. Maar als het gesprek plaatsvindt, blijkt dat van een heel andere aard dan zij dachten. Aan de drie uitgevers wordt onverwacht opgedragen binnen een maand een plan te schrijven dat hun fondsen binnen korte tijd rendabeler maakt. Hun klacht dat J.M. Meulenhoff het nu al meer dan zeven maanden zonder verkoopteam moet stellen, wordt daarbij van tafel geveegd.
Twee weken later valt Anne Rube van haar fiets. Ze wordt, zo is althans de officiële versie, met ernstig hersenletsel in het ziekenhuis opgenomen.
Nog dezelfde dag wordt Annette Portegies uitgenodigd om met Mai Spijkers en Ben Knapen te komen praten. Dat gesprek zal moeten plaatsvinden in de avonduren, drie dagen later.
Op haar vraag hoe ze zich daarop kan voorbereiden, krijgt zij van Spijkers te horen dat dit niet hoeft, omdat het een ‘open gesprek’ betreft.
Drie dagen later confronteren Mai Spijkers en Ben Knapen haar in dit ‘open gesprek’ inderdaad met een nieuw reorganisatieplan. Het zoveelste in korte tijd. Het nieuwste plan bestaat eruit dat Meulenhoff/Vassallucci en Prometheus/Bert Bakker alsnog zullen worden samengevoegd, maar nu onder de directie van Mai Spijkers zelf. Arena wordt overgebracht naar De Boekerij, en bij Meulenhoff en Vassallucci zullen zestien medewerkers, meer dan de helft van het personeel, worden ontslagen.
Meulenhoff vreest daarmee in feite ingeschoven te worden bij Prometheus/Bert Bakker, temeer omdat aan de overblijvende redacteuren wordt gezegd dat ze na de ‘fusie’ direct onder de Prometheus redacteur Job Lisman zullen vallen.
Ook Annette Portegies heeft haar twijfels. Ze wijst erop dat Meulenhoff/Arena/Vassallucci in 2003 break even waren, terwijl Spijkers Prometheus/Bert Bakker dat jaar verliesgevend was.
Portegies krijgt echter opdracht om de reorganisatie zo snel mogelijk aan de medewerkers en de auteurs ’te verkopen’. Dat weigert ze.
Daarop krijgt Portegies een zwijgplicht opgelegd, totdat Ben Knapen en Mai Spijkers zelf de uitgevers van Vassallucci en Arena hebben gepolst.
Ook dat weigert Annette Portegies. Ze brengt de uitgevers van Arena en Vassallucci eigenmachtig op de hoogte en gedrieën vragen zij daarop een gesprek aan met Ben Knapen.
Dat wordt hun geweigerd. Ben Knapen is alleen maar bereid een gesprek met hen te voeren in het bijzijn van de (‘zieke’) directeur Anne Rube.
OP dat moment blijkt de zieke Rube veel minder hersenletsel te hebben dan aanvankelijk werd gemeld en al een week na haar ernstige val schuift zij aan bij een moeilijk gesprek in de PCM-directievertrekken in het Volkskrantgebouw aan de Wibautstraat.
Daar eisen de drie uitgevers van Knapen dat ze alsnog met een plan kunnen komen dat J.M. Meulenhoff kan redden.
Ben Knapen stemt daarmee in. De drie krijgen een week de tijd om zelf een plan te formuleren, dat dan door Anne Rube zal worden doorgerekend en gepresenteerd.
Een week later presenteert Anne Rube het plan ook. Arena en Vassallucci komen daarin onder het directeurschap van Rob Hogenes van De Boekerij, terwijl Meulenhoff de al bestaande samenwerking met de Vlaamse Manteau/Standaarduitgeverij verder zal uitbreiden.
Anne Rube zegt er echter meteen bij dat het plan dat zij presenteert volgens haarzelf inferieur is aan het eerder door Mai Spijkers uitgewerkte plan. Daarop verwerpt ook Ben Knapen het plan van de drie uitgevers.
Een week later presenteert Mai Spijkers dan zijn eigen plan aan de zogeheten ‘Top 60’ van PCM en de afgevaardigde van APAX, onder de titel ‘Stop the Bleeder’. Daarmee doelt hij op uitgeverij J.M. Meulenhoff, die volgens hem zware verliezen lijdt.
Die boodschap sijpelt daarna door naar het personeel van Meulenhoff, dat nog altijd niets van een voorgenomen reorganisatie weet. Ondernemingsraadslid Pieter Swinkels vraagt daarop aan Anne Rube om het personeel klaarheid te geven over de groeiende geruchten, waarop zij Ben Knapen uitnodigt om dan maar het slechte nieuws te komen brengen. Die doet dat op 28 september, in de Gouden Zaal van Meulenhoff.
De drie uitgevers liggen op dat moment echter nog altijd dwars. Zij geven aan geen enkele beslissing over de toekomst te willen nemen zolang er geen nieuwe organisatiestructuur is gepresenteerd, waarin hun taken en bevoegdheden staan vermeld. Niettemin geeft PCM al een dag later het – foutieve – persbericht uit dat ook de uitgevers de voorgenomen reorganisatie steunen.
In de week na Knapens optreden voert Anne Rube samen met de personeelsmanager van PCM, Karen van Graafeiland gesprekken met alle medewerkers van Meulenhoff en Vassallucci, om hen al dan niet boventallig te verklaren per de eerste dag van de volgende maand.
Als de ondernemingsraad daartegen protesteert omdat alleen al  het Sociaal Plan van PCM niet wordt gevolgd, en de ondernemingsraad ook niet om toestemming is gevraagd voor een reorganisatie, worden de gesprekken met de medewerkers tijdelijk gestaakt.
Het managementteam van Meulenhoff/Arena/Vassallucci stuurt nu een brandbrief naar de Raad van Bestuur van PCM en als daarop dagenlang geen enkele reactie komt, wordt de brief door een van de medewerkers naar de Volkskrant en NRC Handelsblad ‘gelekt’.
Dan komt de reactie van PCM alsnog: Ben Knapen zegt dat het tot een gesprek tussen het managementteam van Meulenhoff en Mai Spijkers moet komen, om het vertrouwen weer te herstellen.
Dat gesprek vindt kort daarop plaats, maar het heeft geen enkel resultaat.

Charlotte Mutsaers (m.): vertrokken naar De Bezige Bij.

Annette Portegies heeft Ben Knapen en Mai Spijkers ondertussen per brief nogmaals laten weten dat zij geen medewerking zal verlenen aan de samenvoeging van beide uitgeverijen.
Ook de Meulenhoff-auteurs Charlotte Mutsaers en Monika van Paemel spreken zich er in kranten tegen uit, en andere auteurs, die aanvankelijk Meulenhoff nog trouw waren gebleven, stappen nu ook over naar andere uitgeverijen (Stefan Hertmans, Amos Oz).
Pas dan neemt de RvB van PCM afstand van het plan van Mai Spijkers.
Korte tijd later laat de voorzitter van de centrale ondernemingsraad van PCM aan de ondernemingsraad van PCM AB in vertrouwen weten dat Mai Spijkers bij de PCM boekengroep ontslagen wordt en dat de reorganisatie in door hem gewenste vorm geen doorgang vindt.
Als Annette Portegies dit hoort, schort ze haar voorgenomen vertrek naar Querido op. Ook het andere personeel van de uitgeverijen Meulenhoff/Arena/Vassallucci en Prometheus/Bert Bakker is daarna al snel op de hoogte van Mai Spijkers’ ontslag.
Enkele dagen later wordt Spijkers op het hoofdkantoor van PCM ontboden – en keert hij terug met de mededeling dat hij zijn energie voortaan liever in zijn eigen uitgeverij steekt, en dat hij daarom aftreedt als directeur van PCM Algemene Boeken.
Annette Portegies neemt daarop onverwacht toch ontslag bij Meuelnhoff, om als redacteur te gaan werken bij uitgeverij Querido. Ze wordt nog gebeld door Ben Knapen, die haar aanbiedt om alsnóg het door de drie uitgevers gepresenteerde plan door te voeren, ten koste van het plan van Mai Spijkers.
Maar het is al te laat, Portegies blijft bij haar besluit weg te gaan.
Ben Knapen maakt nu alsnog haar plan om Meulenhoff en Manteau samen te voegen aan de Volkskrant bekend, op 15 december, onder de veelzeggende kop ‘Beter ten halve gekeerd…’
Daarna wordt alleen Vassallucci ondergebracht bij Prometheus/Bert Bakker, waar het binnen korte tijd volledig uit de annalen zal worden uitgewist, en begint er een lang oriëntatieproces bij Meulenhoff, dat er uiteindelijk in uitmondt dat er nog meer mensen worden ontslagen, dat alle Vlaamse auteurs aan De Standaard worden overgedaan en dat de eerder afgewezen Sander Knol de restanten van de uitgeverij bij zijn eigen de Boekerij inlijft en zelf algemeen directeur van de nieuwe combinatie wordt.
Uitgever Oscar van Gelderen geeft aan zich nog even op zijn positie te willen beraden en vertrekt dan in het kielzog van Sandra Piers en Tanja Hendriks ook naar de Foreign Media Group, met medeneming van de laatste succes-auteurs van Meulenhoff.

Zie voor het wel en wee van het Nederlandse fonds bij J.M. Meulenhoff het artikel over Hollands Maandblad, elders in Das Zahngold.
De periode Knol bij J.M. Meulenhoff komt uitgebreider ter sprake in de feestelijke Uitlui van Sander – ‘Xander’ – Knol.