Das Zahngold Reinjan Mulder’s Nieuws- en Advertentieblad

Door Reinjan Mulder

Gundulic stelt zich Osman voor

Het schilderij ‘Gundulic stelt zich Osman voor’ (1894) van de Kroatische schilder Vlaho Bukovac, dat twee jaar geleden in het Haagse Gemeentemuseum hing, heeft destijds weinig ophef veroorzaakt. Dat is vreemd, omdat er heel wat over te zeggen is, nu de discussies maar doorwoeden over de toetreding van Turkije tot de EU.
Het gigantische doek dat een prominante plaats innam op de tentoonstelling van Bukovac, verbeeldt de historische slag bij Hoczym, uit 1621, toen de oprukkende Turken door de verenigde slavische volkeren voorgoed uit Europa werden teruggeslagen. Ons Europese continent zou daardoor – in de ogen van veel Kroaten – voortaan voor het Christendom behouden zijn.
Bij die slag moet ook de Turkse sultan Osman II aanwezig zijn geweest. Dat inspireerde de zeventiende eeuwse Kroatische dichter Ivan Gundulic tot zijn omvangrijke gedicht ‘Osman’, dat in de negentiende eeuw is uitgegroeid tot het nationale epos van Kroatie.
Op het schilderij dat uit die zelfde tijd stamt, laat Bukovac de barokke dichter zien die in een visioen de Turkse sultan voor zich oproept, terwijl hij aan alle kanten wordt omringd door weelderig, blank vrouwenvlees.
Ik neem aan dat al die naakte vrouwen in de rivier en op de oever het beschaafde Europa symboliseren. Maar waar zijn dan de Ottomaanse legioenen die de sultan vergezelden gebleven? En waar zijn de moedige slavische strijders naartoe die deze horden zouden hebben tegengehouden?
Alleen heel in de verte zie je nog wat schimmen van wat wel Turken zullen zijn, en ook iets wat een beetje op een tulband lijkt. Waar is de rest van deze historische ‘clash of civilizations’ gebleven?
Dan ontdek je plotseling een naakte vrouw, helemaal links, achter Gundulic, die aan een boom is vastgesnoerd. Wat doet die daar? Betekent dit dat de Turken zich aan haar vergrepen hebben? Waarom zou ze anders naakt en wel zijn vastgebonden?
Maar waarom maakt niemand haar nu dan los? Vindt men het in het Europa van de Kroaten normaal dat naakte vrouwen aan bomen vastgebonden zijn?
Ook Ivan Gundulic, de dichter, bekommert zich zo te zien meer om zijn grootse visioen dan om de geboeide vrouw aan de oude boom achter hem.
‘Gundulic stelt zich Osman voor’, lees ik op Internet, werd gemaakt in het jaar nadat de schilder zich door Kroatische nationalisten had laten overhalen om uit Parijs weer naar Zagreb terug te keren. Na een kennismaking met de internationale avant garde moest hij dienstbaar worden gemaakt aan de Kroatische zaak.
Het siert hem dat hij de vele gruwelijkheden die de Turken destijds waarschijnlijk in Hoczym hebben begaan, op zijn schilderij vrij discreet buiten beeld heeft gelaten, en dat hij sultan Osman niet meteen als de eerste de beste bruut heeft afgeschilderd.
Bukovac toont zich daarmee waarschijnlijk toch meer een symbolist en een verteller dan de volbloed Kroatisch nationalist die sommige landgenoten later in hem zagen.
Blijft over die naakte vrouw aan die boom…
Ik ben wel benieuwd wat Turkije daar nu van vindt.

Verscheen eerder als ‘Kunstwerk van de dag’ op de site www.Galeries.nl