Tariq Ramadan en de collaboratie
Door Reinjan Mulder
Is iemand die voor de Iraanse televisie werkt verantwoordelijk voor mogelijke excessen van de Iraanse regering? Volgens de gemeente Rotterdam en in haar kielzog de Rotterdamse Erasmus Universiteit wel. Het was voor beide instellingen in ieder geval voldoende aanleiding om hun medewerker en gasthoogleraar Tariq Ramadan op slaande voet te ontslaan.
Maar je zou verwachten dat zulke eminente instellingen daar dan wel valide argumenten voor zouden aanvoeren. En die blijven tot nu toe pijnlijk achterwege.
Neurenberg: mag je meewerken aan iets wat op zichzelf niet deugt?
Het volstaat zeker niet om, zoals gebeurd is, te wijzen op het feit dat de Iraanse regering deze zender betaalt, of op het feit dat deze zender ook propaganda uitzendt. Dat gebeurt in zo veel landen en door zo veel zenders en zendgemachtigden. Er zou dan toch in ieder geval iets gezegd moeten worden over de structuur van deze zender. De BBC is ook een staatszender. Is er iets dat doet denken aan een redactie-statuut? Is er, zoals bij alle nette media, een scheiding van inhoud en financiering?
Daarnaast gaat het om het vraagstuk van de ‘collaboratie’. Mag je onder geen omstandigheden meewerken aan iets wat niet deugt, ook als je zelf niet meedoet aan dat ondeugdelijke?
Vooral dat laatste vraagstuk, dat van de collaboratie, is buitengewoon gecompliceerd. Er zijn kasten vol boeken over volgeschreven maar de Universiteit wekt niet de indruk één van die boeken te kennen. Een tijd lang was het in progressief Nederland al not done om een interview te geven aan De Telegraaf. Die krant was fout geweest in de oorlog, en daarna werd er vrijelijk in gehetst tegen het linkse gedachtegoed. Moet iemand die nu een stukje in De Telegraaf schrijft daarom ontslagen worden? Later was het een tijd lang verdacht om mee te werken aan de EO. Die omroep was opgericht om zieltjes voor het geloof te winnen, en steunde op stromingen die intolerant waren tegenover vrouwen en homo’s. Nu werken zelfs professor Maarten van Rossum en Groene Amsterdammer medewerker Martin Simek ervoor.
In de discussies die over een medewerking aan dit soort bladen en omroepen worden gevoerd, blijven verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog meestal niet lang uit. Vaste ijkpunten zijn dan de burgemeester in oorlogstijd en de Kultuurkamer. Een ‘goede’ burgemeester in oorlogstijd collaboreerde misschien, maar zorgde er wel voor dat in een slechte tijd vervolgden zo min mogelijk risico liepen, en wie tijdens de oorlog in de bovengrondse cultuur doorwerkte, vervulde geen al dan niet goedkope heldenrol maar zorgde er tenminste wel voor dat er voor de massa’s nog behoorlijk en fatsoenlijk amusement bleef bestaan.
Maar ook die parallellen zijn hier in het geheel niet op tafel geweest. Er is niet aangegeven of en hoeveel steun er geestelijk en materiaal aan vervolgden is gegeven, en of er altijd voldoende afstand is gehouden tot de financiers van de Iraanse omroep. Nee, fout is fout.
Tegenwoordig wordt met dit soort vragen normaal toch veel subtieler omgegaan. Er is nu geen politicus of wetenschapper meer die die zijn medewerking nog aan bepaalde zenders of bladen weigert. De koningin gaat, als dat politiek zo uitkomt, soms zelfs met de grootste masssamoordenaars op de foto.
Het vreemde is met de zaak Ramadan de klok plotseling weer vijftig jaar terug wordt gezet. Bij hem wordt geen enkele vraag naar de grenzen van zijn persoonlijke verantwoordelijkheid gesteld, laat staan beantwoord. Het hele begrip collaboratie is in de discussies nog niet gevallen. Het enige waarover wordt gesproken is Ramadans godsdienstigheid, zijn gebrekkige taalbeheersing, zijn gebrek aan wetenschappelijke verdiensten en zijn aanwezigheid op de buitenlandse televisie.
Maar die waren toch al eerder bekend? En die zijn voor een hoogleraar ook niet uniek. Heeft drs. Ruud Lubbers, hoogleraar te Tilburg, ooit een proeve van wetenschappelijke bekwaamheid afgelegd? Is die dan niet gelovig?
Rest nog de vraag van het redactie-statuut. Je zou kunnen zeggen dat de Iraanse televisie aan redacteuren en medewerkers misschien niet de vrijheid en de onafhankelijkheid garandeert die de Nederlandse overheid aan zenders als de VARA of de VPRO biedt. Maar dan vergeten we dat veel Nederlandse hoogleraren en politici ook onbeschroomd meewerken aan instellingen en media die geen scheiding van financiering en redactie hebben, De Telegraaf, De Wiardi Beckmanstichting, SBS6, RTL5.
En hoe lang zal het duren voor ook de andere media hun huidige democratische verworvenheden weer zullen laten vallen?
Rotterdam en de Erasmus Universiteit hebben dikke pakken boter op hun hoofd. Het is goed dat er over de zaak Tariq Ramadan een discussie los is gebroken, maar de eerste zinnige argumenten daarin moeten nog naar voren worden gebracht.