Opnieuw beginnen in Lissabon
Pascal Mercier: Nachttrein naar Lissabon
‘Als het zo is, dat wij slechts een klein deel kunnen leven van hetgeen we in ons hebben – wat gebeurt er dan met de rest?’ Dat is de vraag die de Zwitserse leraar Raimund Gregorius stelt in Nachttrein naar Lissabon van de Duitse schrijver Pascal Mercier, wanneer hij van het ene moment op het andere besluit de school waar hij meer dan dertig jaar heeft lesgegeven in de steek te laten, en af te reizen naar Lissabon. Gregorius realiseert zich dat, als hij nu niets doet, zijn leerlingen nog zoveel meer leven voor zich hebben dan hijzelf. Hij wil ‘nog iets anders’ van zijn leven maken.
Het is deze vervulling van oude beloftes waar het volgens het boek Opnieuw Beginnen bij veel mensen om gaat die ‘opnieuw’ willen beginnen. In het boek van Marli Huijer en Reinjan Mulder speelt de roman van Pascal Mercier een belangrijke rol. Veel mensen voelen net als Gregorius het verlangen om een niet verwerkelijkt deel van zichzelf te realiseren, voor het definitief te laat is. Ze willen vermogens laten opbloeien die, zoals Aristoteles dat noemt, nog ‘in potentie’ in hen zitten.
Om te weten wat die vermogens waren kan Raimund Gregorius proberen terug te gaan naar een jongere fase in zijn leven. De fase voor er voor een opleiding, een geliefde, een baan is gekozen. Voor alles vast kwam te zitten. De leraar voelt inderdaad zo’n verlangen opkomen. Weer op het vroegere kruispunt van wegen te kunnen staan, om daar een heel andere richting te kunnen kiezen dan de richting die ‘van mij de man heeft gemaakt die ik nu ben.’
Maar kan dat ook? Kan hij nog wel zo’n moment uit het verleden terughalen? Hij zal het immers nooit zelf zijn, die dit vroegere moment weer beleeft, en gebruikt. Nooit zijn huidige zelf. Hij moet weer de jongen worden die de ervaringen van daarna nog mist, maar heeft daarmee het risico, nee, de zekerheid, weer precies hetzelfde te doen als destijds.
Het enige wat er in het boek voor hem op zit is om in het nu te gaan kijken of er nog andere wegen open staan. Te doen alsof hij opnieuw aan het begin van zijn leven staat, maar wel met in zijn hoofd en zijn lichaam de ervaringen van nu.
Uitgebreider wordt ingegaan op Pascal Merciers ideeën over opnieuw beginnen in: Marli Huijer en Reinjan Mulder, Opnieuw Beginnen. Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 2009.