De ‘modermismen’ van Kees van Kooten
Door Reinjan Mulder
Recensie van: Kees van Kooten, Meer dan alle modermismen. Uitg. De Bezige Bij, 568 blz.
Halverwege de bundel Meer dan alle modermismen van Kees van Kooten is een brief opgenomen aan Simon Carmiggelt. Het is een fictieve brief, de grootvader van de Nederlandse column is op het moment van schrijven al overleden. Onder de aanhef ‘Lieve Simon’ herinnert de Kees die de brief schrijft zich hoe hij in de jaren vijftig zijn eerste stukjes voor de schoolkrant schreef. Om het verwijt van plagiaat te ontlopen, ondertekende hij ze voor de zekerheid met ‘Krinkel’. Hij was zich van zijn grote voorbeeld meer dan bewust. Hij was een volgeling, niet eens een epigoon.
De brief aan Carmiggelt, één van de mooiere stukken uit de omvangrijke bundel, is niet alleen een postume liefdesverklaring aan Carmiggelt. Hij schetst ook de voedingsbodem waarop een humoristische schrijver als Kees van Kooten
tot bloei kon komen. Wie in het Den Haag van zijn jeugd ‘iets leuks’ probeerde te schrijven, legt de briefschrijver uit, werd meteen ‘verblind’ door drie grote voorbeelden. Hij moest kiezen tussen het absurde rijmen à la Annie M.G. Schmidt, het studentikoze overdrijven van Godfried Bomans en het gewone van Simon Carmiggelt.
De grote invloed die Carmiggelt op Van Kooten heeft gehad is inmiddels algemeen bekend. Maar wie de 560 bladzijden van Meer dan alle modermismen doorleest, moet constateren dat er zeker zo veel verwantschap bestaat met de twee andere humoristen uit de brief. Van Kooten heeft de keuze tussen de drie voorbeelden uit zijn jeugd zelf nooit gemaakt. Hij rijmt bijna nooit, dat is waar, maar in zijn absurde stukken bouwt hij toch rechtstreeks voort op Annie M.G. Schmidt, met haar onverwachte wendingen, haar gezellige toon en haar onschuldige interpretatie van de grote levensproblemen. En in de typetjes die Van Kooten creëert en het ‘pietepeuteren’ is nog altijd het oubollig studentikoze van Godfried Bomans te herkennen, die zich juist weer overdreven druk kon maken om allerlei kleine probleempjes.
In Meer dan alle modermismen zijn de verschillende genres goed van elkaar gescheiden. Ze wisselen elkaar steeds af, van het eerste verhaal over zijn geboorte in 1941 tot aan de komst van zijn eerste kleinkind aan het slot, maar ze komen vrijwel nooit in één stuk samen. In de Carmiggelt-stukjes klinkt zelden de Bomans-toon door, en in de Schmidt-stukken hoor je de stem van Carmiggelt weer bijna niet. In zijn schoolkranttijd heeft Van Kooten kennelijk geleerd de drie humoristische registers uit elkaar te houden. Hij kent ze alle drie tot in de finesses, maar hij laat ze niet in elkaar overlopen. Alles op zijn tijd.
Meer dan alle modermismen, het dikste boek dat Van Kooten ooit publiceerde, is maar voor een deel een nieuwe bundel. De drie eerder verschenen delen Modermismen (uit 1984, 1986 en 1989) zijn er in aangepaste vorm in opgenomen, en deze zijn weer aangevuld met 34 nog niet eerder gebundelde stukken. Maar in deze nieuwe vorm en samenstelling is het een zeer compact en evenwichtig boek geworden. Tot de nieuwe hoogtepunen behoren onder meer enkele fraaie reisverslagen uit het mafiose Sint Petersburg, de ‘open worghof’ Syrië en het poëtische Parijs, beschouwingen over begrippen als de gaapgulp en de thermotut (waarom worden de nieuwe woorden van Van Kooten toch nooit in het spraakgebruik opgenomen?), en verder nog wat oeverloos jargon uit de sportwereld, het zakenleven en de popmuziek.
De schijnbaar eenvoudige stukken vind ik in het boek het mooist en het knapst vind. Uit de brief aan Carmiggelt krijg je de indruk dat Van Kooten dat genre zelf ook het hoogst waardeert. Pas nadat hij van school af was, schrijft hij, heeft hij begrepen hoe moeilijk het ‘gewone’ eigenlijk is. ‘Niets was lastiger dan iets gewoons gewoon leuk vertellen.’
Het hart van een land klopt in zijn humoristen, schrijft Van Kooten in Meer dan alle modermismen. Zolang er nog boeken verschijnen als dit, moet de patiënt Nederland nog niet worden opgegeven.
Verscheen eerder in NRC Handelsblad van 2 december 1994